نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد الهیات، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

2 استادیار علوم قرآن و حدیث، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

صالح بن سهل به رغم مورد وثوق قرار گرفتن توسط برخی از علماء و بزرگان اسلام نظیر ‏علی بن ابراهیم‌‏قمی، مورد اتهام اندیشه‌های ‏غالیانه توسط برخی دیگر ‏مانند ابن غضائری بوده است. با توجه ‏به اختلاف‌نظر گسترده‌ علمای علم رجال در مورد ‏‏میزان ثقایت صالح بن سهل، در ‏این مقاله با روش تحلیلی و رویکرد تاریخی با استفاده ‏از ابزارهای نقد درونی و بیرونی، ‏به بررسی این ‏موضوع می‌پردازیم.
‏برای ‏رسیدن به تحلیلی مناسب از این ‏تعارض‌ها، ابتدا گزارش‌های رجالی و احادیث ‏مربوط به ‏صالح بن سهل همدانی را موردبررسی ‏قرار می‌دهیم و تعارض‌ها میان گزارش‌ها ‏و تحلیل‌ها را شناسایی می‌کنیم. سپس در سه ‏سطح رجالی، مؤلفه‌ای و ‏جریانی ‏تعارض‌ها را تحلیل می‌کنیم تا تصویر ‏روشن و جامعی از اعتقادات و ‏شخصیت صالح بن سهل همدانی ‏به‌دست آوریم و چرایی شکل‌گیری تعارضات را در ‏یک تصویر کلی بهتر بفهمیم.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم.
ابن بابویه، ابوجعفر محمد بن علی (1364). ثواب الاعمال و عقاب الاعمال. قم: الشریف الرضی.
ابن بابویه، ابوجعفر محمد بن علی (1385). ثواب الاعمال و عقاب الاعمال (محمدرضا انصاری محلاتی، مترجم). قم: نسیم کوثر.
اسفندیاری، اسکندر (1374). پژوهشی درباره طوایف غلاة تا پایان غیبت صغرا و موضع ائمه(ع) در این ‏باب. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
الغضائری، أحمد بن الحسین (1380). رجال ابن الغضائری. قم: دار الحدیث للطباعة والنشر.
بحرانی، هاشم بن سلیمان (1415ق). البرهان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسة البعثة، مرکز الطباعة و النشر.
التستری، الشیخ محمد تقی (1410ق). قاموس الرجال. قم: جماعة المدرسین، مؤسسة النشر الإسلامی.
برقی، احمد بن محمد (بیتا). المحاسن. قم: دار الکتب الاسلامیة.
برقی، احمد بن محمد (1419ق). الرجال. تهران: القیوم.
حسینی‌استرآبادی، سیدشرف‌الدین (بیتا). تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی.
حسینی‌تفرشی، سیدمصطفی (بیتا). نقد الرجال. قم: موسسة آل‌البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث.
حلّی، حسن بن یوسف (1417ق). خلاصه الاقوال فی معرفه الرجال. قم: مؤسسة نشر الفقاهة.
خویی، ابوالقاسم (1372). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، قم: ثقافة الاسلامیة ‏فی العالم.
سبحانی تبریزی، جعفر (1369). کلیات فی علم الرجال، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
صفرى فروشانى، نعمت الله (1375). «جریان شناسى غلوّ»، فصل‌نامه‌ علوم حدیث، 1(2).
صفار، محمد بن حسن (1404ق). بصائر الدرجات فی فضائل آل‌محمد(ص). قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی(ره).
طوسی، محمد بن حسن (1427ق). رجال الطوسی. قم: جماعة المدرسین، مؤسسة النشر الإسلامی.
طوسی، محمد بن حسن (1425ق). الغیبة. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
علی بن ابراهیم قمی (1404ق). تفسیر قمی. قم: دار الکتاب.
فیض‌کاشانی، ملامحسن (1406ق). الوافی. اصفهان: مکتبة الامام امیر المومنین علی(ع).
کشی، محمد بن عمر (1348). إختیار معرفة الرجال (محمد بن حسن طوسی، تلخیص). مشهد: مرکز تحقیقات و مطالعات دانشگاه مشهد.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی (علی‌اکبر غفاری، به کوشش). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
گرامی، سیدمحمدهادی (1396-الف). نخستین اندیشه‌های شیعه. تهران: دانشگاه امام صادق علیه‌السلام.
گرامی، سیدمحمدهادی (1396-ب). مقدمه‌ای بر تاریخ‌نگاری انگاره‌ای و اندیشه‌ای. تهران: دانشگاه امام صادق علیه‌السلام.
گرامی، سیدمحمدهادی (1391). تطور گفتمان تفویض در سده دوم هجری و طیف مفضّل بن عمر. فصلنامه تاریخ تمدن اسلامی، 8(15)، 27-57.
گرامی، سیدمحمدهادی (1398). «گرایش‌های تفسیری شیعه در عصر امام باقر(ع): پیجویی دو گفتمان «ظاهر/ باطن» و «تنزیل/ تأویل»، فصلنامه مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، سال 3، شماره 1.
مازندرانی، محمّد بن إسماعیل (1416 ق). منتهى المقال فی أحوال الرّجال، قم: موسسة آل‌البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث.
مجلسی، محمدباقر (بیتا). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ع). بیروت: دار الاحیاء تراث العربی.
مجلسی، محمدباقر (1420ق). الوجیزة فی الرجال، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مفید، محمد بن محمد (بیتا). الإختصاص. قم: جماعة المدرسین، مؤسسة النشر الإسلامی.
میرصادقی، سیدمحمدحسین؛ فقهی‌زاده، عبدالهادی؛ و صراف، حمیدرضا (1391). درآمدی بر نقش غالیان در علوم قرآنی و تفسیر در حوزه عدم تحریف و تأویل آیات قرآن. فصلنامه‌ مطالعات قرآن و حدیث، 6(11)، 135-158.
نوری، حسین بن محمدتقی (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. بیروت: موسسة آل‌البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث.