خودارجاعی در قرآن کریم؛ «زوج واژگان تقابلی» به‌مثابه ابزار بلاغی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشآموخته دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

2 دانشجوی کارشناسی‌ارشد پیوسته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران

چکیده

گفتمان «خودارجاعی»[1]، یعنی گفتمان قرآن درباره خودش، در جای جای قرآن کریم مشهود است. جالب اینکه قرآن کریم با بهره­بردن از استدلالات متنوع به­همراه گونه­های مختلف بلاغی تلاش دارد که مخاطبین خود را متقاعد نماید تا برداشت خاصی نسبت به چیستی قرآن داشته باشند: ایجاد فهمی که به ایمان منتهی گردد. با توجه به مطالعات انجام شده در زمینه گفتمان خودارجاعی در قرآن کریم، این مقاله بنا دارد بر اهمیت «زوج واژگان تقابلی»[2] به­عنوان یکی از ابزارهای بلاغی قرآن تأکید نماید. این مفهوم فراتر از مفهوم ساده «زوج­ها(ی واژگانی)»[3] است و با تقابل واضحی که در کل متن بین نمادهای حوزه­های مختلف و عمدتاً در رابطه با مطالب کتاب مقدس در جریان است، روشن می­گردد. برخلاف آنچه در نگاه اول به­­نظر می­رسد، «زوج واژگان تقابلی» در قرآن با نظام دینی دوگانه[4] ارتباطی ندارد؛ به­عکس، یک تحلیل دقیق نشان می­دهد که استفاده از «زوج واژگان تقابلی» در متن بر ویژگی استثنایی قرآن در رابطه با منشأ الهی آن تأکید دارد. کارکرد «زوج واژگان تقابلی» با تمام ظرفیت بلاغی خود در تأثیری که به مخاطب منتقل می‌شود، ظاهر می‌گردد. این نوشتار با پیجویی آثار محققان معاصر که از تحلیل­های ادبی، ساختاری و استدلالی بهره برده­اند، بر آن است تا خواننده را به ثمربخشی مطالعات بلاغی قرآن متقاعدسازد.
 
[1]. محمد باعزم در پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد خود با عنوان «معناکاوی واژه کتاب در خوداستنادی قرآن کریم»؛ نقد روش‌شناسانه کتاب «قرآن به روایت قرآن»»، این اصطلاح (Selfreferentiality) را به خود استنادی ترجمه کرده است. مترجمان معتقداند که برای تفکیکSelfreferentiality  از Selfcitation، مناسب‌تر و دقیق‌تر آن است که به ترتیب به «خود ارجاعی» و «خود استنادی» ترجمه گردد.

3. Binarity
4. Pairs
Dualist Religious System

کلیدواژه‌ها

باعزم، محمد (1397). معناکاوی واژه «کتاب» در خوداستنادی قرآن کریم؛ نقد روش‌شناسانه کتاب «قرآن به روایت قرآن» (پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد). دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران.
باعزم، محمد (1397). گفتمان خوداستنادی قرآن کریم در اندیشه آن- سیلوی بوالیو (معرفی کتاب Le Coran par lui-même))، فصلنامه آیینه پژوهش، 29(113)، 125-132.
باعزم، محمد (1397). خوداستنادی در قرآن کریم (چاپ اول). تهران: مناره.
wild, S. (2006). «self-referentiality in the Quran», Harrassowits Verlag, Wiesbaden, 1st Published
Boisliveau, A. (2014). «Self-referentiality in the Qur’anic Text:“Binarity” as a Rhetorical Tool», Al-BayĀn – Journal of QurʾĀn and ḤadĪth Studies, 74-55.
  • تاریخ دریافت: 28 فروردین 1401
  • تاریخ بازنگری: 31 فروردین 1401
  • تاریخ پذیرش: 22 مرداد 1401